Zachowek – komu przysługuje i jak go dochodzić?

Zachowek jest instytucją prawną mającą na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy, opierającą się na prawie do uzyskania przez te osoby korzyści określonych rozmiarów z jego majątku. Ma on na celu zapewnienie minimalnej części spadku dla uprawnionych osób, niezależnie od woli spadkodawcy.

Kto ma prawo do zachowku?

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, do zachowku uprawnieni są:

• zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki itd.),

• małżonek,

• rodzice

Uprawnienie przysługuje tylko wtedy, gdy dana osoba byłaby powołana do spadku z ustawy, a została pominięta lub otrzymała mniej, niż wynosi wartość należnego zachowku.

Ile wynosi zachowek?

Zachowek wynosi:

• połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym,

• dwie trzecie tej wartości, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępni są małoletni.

  
  

Przykład: jeśli małżonek spadkodawcy nie otrzymał nic z testamentu, a w dziedziczeniu ustawowym przypadłaby mu 1/3 spadku, to może żądać zachowku w wysokości 1/6 (czyli połowy tej części).

Czy do spadku dolicza się darowizny ?

Co do zasady tak, ale art. 994 k.c. wskazuje jakie darowizny nie podlegają zaliczeniu. Zgodnie z §1 tego artykułu Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

§2 Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

§3 Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Jak obliczyć zachowek ?

1. Ustalenie substratu zachowku - substrat zachowku to "czysta wartość spadku" powiększona o pewne darowizny i zapisy windykacyjne.

2. Określenie udziału spadkowego do zachowku - musisz ustalić, jaki udział w spadku przysługiwałby osobie uprawnionej, gdyby dziedziczyła z ustawy,

3. Obliczenie wysokości zachowku wg wzoru: (Substrat zachowku) x (Udział spadkowy) x (Ułamek zachowku - 1/2 albo 2/3),

4. * Wyrównanie zachowku - Ostatnim krokiem jest ewentualne odjęcie od obliczonej kwoty zachowku wartości darowizn lub innych korzyści, które uprawniony otrzymał jeszcze za życia spadkodawcy. Chodzi o to, żeby nikt nie był "podwójnie" uprzywilejowany.

Jak dochodzić zachowku?

1. Droga polubowna - Wezwanie do zapłaty – najlepiej w formie pisemnej, wskazujące wysokość roszczenia i podstawy prawne.

2. Droga sądowa - Pozew o zapłatę zachowku – składany do sądu cywilnego, gdy nie uda się osiągnąć porozumienia.

   
   

Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku.

Czy można uniknąć obowiązku zapłaty zachowku?

Tak. Może to nastąpić m.in. w sytuacji gdy:

• doszło do zawarcia umowy dożywocia między spadkobiercą a spadkodawcą,

• Sąd uzna osobę uprawnioną za niegodną dziedziczenia,

• doszło do wydziedziczenia spadkobiercy,

• doszło do zawarcia za życia spadkodawcy umowy o zrzeczenie się dziedziczenia z przyszłym spadkobiercą,

• doszło do przedawnienia roszczenia.

Podsumowanie

Zachowek to kluczowa instytucja prawa spadkowego, chroniąca najbliższych przed pominięciem w testamencie. Choć jest to roszczenie pieniężne, a nie prawo do części majątku, pozwala uprawnionym na uzyskanie sprawiedliwej rekompensaty. Jeśli zostałeś pominięty w testamencie, warto sprawdzić, czy przysługuje Ci prawo do zachowku i w jakiej wysokości. W razie wątpliwości zawsze warto skonsultować się z prawnikiem, który pomoże ocenić sytuację i przygotować odpowiednie kroki prawne.